Na vijf jaar onderzoek heeft een team van de Université Catholique de Louvain (UCL) een stof gevonden die in staat is om uitzaaiingen van kanker tegen te gaan. Er is veel hoop in de strijd tegen deze meedogenloze moordenaar.

Op 24 juli kondigde de UCL op een persconferentie aan dat een van haar onderzoeksteams, onder leiding van professor Pierre Sonveaux, de uitzaaiing van een bijzonder agressieve vorm van kanker heeft kunnen tegengaan bij muizen. Deze ontdekking, een wereldprimeur, schept hoge verwachtingen. Het is een grote stap in de behandeling van een verschrikkelijke ziekte die in België alleen al zorgt voor 27.000 doden per jaar (cijfers van 2008). Negentig procent daarvan is een gevolg van uitzaaiingen. Die secundaire tumoren verschijnen vaak op plaatsen die ver verwijderd liggen van de oorspronkelijke tumor.

Bij aanvang van dit onderzoek stelde men vast dat van de miljoenen tumorcellen die dagelijks door ons bloed stromen maar een klein aantal in staat is om uitzaaiingen te ontwikkelen. “Om te begrijpen op welke manier die uitzaaiingen ontstaan, hebben we van een kwaadaardige tumor een superkwaadaardige gemaakt, en onderzocht wat daarbij precies gebeurde. Op dezelfde manier hebben we in een tweede fase de tumor opnieuw goedaardig gemaakt”, vat professor Sonveaux samen.

Huidkankercellen werden ingespoten bij muizen. Aanvankelijk waren er weinig uitzaaiingen, maar dat breidde snel uit tot superuitzaaiingen na de versnelling door het proces van natuurlijke selectie. De vergelijking van de cellen uit het beginstadium met die van de latere fase toonde de belangrijke rol aan van de mitochondriën (de energiecentrales van de cel) in de ontwikkeling van de uitzaaiing, door de aanmaak van de ‘afvalstof’ superoxide. Dat was een eerste grote stap in de ontdekking. De tweede stap was het tegengaan van de productie van die superoxide met behulp van een inactivator, in de hoop op die manier de spontane ontwikkeling van uitzaaiingen te stoppen. Er was wat geluk mee gemoeid toen ze in MitoQ, een geneesmiddel in de testfase voor de behandeling van parkinson en hepatitis C, een inactivator vonden die superoxide kon uitschakelen. Bij bepaalde experimenten bleek die stof bijzonder doeltreffend. De stof werd dagelijks toegediend aan muizen die besmet waren met borstkankercellen en hield de verspreiding van de uitzaaiingen bij de knaagdieren in alle gevallen tegen.

Dit ontegenzeggelijke succes, dat al besproken werd in het tijdschrift Cell Reports, heeft veel te danken aan het uitzonderlijke werk dat gedaan wordt door het Instituut voor experimenteel en klinisch onderzoek (IREC) van de UCL. Dit instituut geniet wereldwijde erkenning voor zijn expertise op het gebied van stofwisselingsmechanismen. Het laboratorium onderscheidt zich ook door zijn constante drive om ontdekkingen zo nuttig mogelijk temaken. Als een ontdekking belangrijk is, wacht de hele wereld terecht op de toepassing ervan in de geneeskunde. “Het doel van ons onderzoek is vooral om zo snel mogelijk levens te redden, maar voordat we hier kunnen beginnen met de behandeling van kanker bij de mens, zullen we waarschijnlijk moeten wachten op de volgende generatie patiënten.” Mensen en knaagdieren zijn niet hetzelfde en er moeten nog veel zaken getest worden. Zo is het belangrijk om na te gaan of een behandeling even doeltreffend is bij verschillende soorten kanker. In het bijzonder moet er ook getest worden of deze behandeling verenigbaar is met andere kankerbehandelingen, zoals chemotherapie of radiotherapie. In een laatste fase zullen er nog extra tests moeten worden uitgevoerd op muizen en als die succesvol zijn, moet er klinisch onderzoek gedaan worden in samenwerking met farmaceutische bedrijven.

“Het doel van ons onderzoek is vooral om zo snel mogelijk levens te redden, maar voordat we hier kunnen beginnen met de behandeling van kanker bij de mens, zullen we waarschijnlijk moeten wachten op de volgende generatie patiënten.”

De onderhandelingen zijn opgestart. Het is nooit eenvoudig om therapeutische doelstellingen van een onderzoek te laten samenlopen met de financiële belangen van farmaceutische bedrijven en hun investeerders. Pierre Sonveaux heeft in zijn team onderhandelingsspecialisten die hem ter beschikking zijn gesteld door de universiteit. Hij is er gerust op: “Wij hebben de farmaceutische bedrijven nodig en zij hebben ons vakmanschap nodig. We moeten hen alleen nog overtuigen dat onze aanpak degelijk is en dat de risico’s klein zijn ten opzichte van de mogelijke voordelen.”

Het onderzoek, dat nu een fundamentele stap heeft gezet, is in 2009 van start gegaan met een beurs van € 1,5 miljoen van de Europese Onderzoeksraad (ERC). Die beurs maakte het voor Pierre Sonveaux mogelijk om een team samen te stellen en goede onderzoekers aan te nemen. In zijn laboratorium werken momenteel vijftien mensen, waaronder postdoctoraal onderzoekers, doctoraalstudenten, technici en student-onderzoekers uit Spanje, Frankrijk, Italië en België. De financiering van onderzoek is altijd een mozaïek van verschillende fondsen in een precair evenwicht. Zo worden Pierre Sonveaux en twee van zijn onderzoekers volledig betaald door het Nationaal Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek. Télévie, de Waalse tegenhanger van Levenslijn, financiert een derde van de teamleden. Daarnaast hebben de Stichting tegen Kanker, de Federatie Wallonië-Brussel (hun programma voor gezamenlijk onderzoek) en BELSPOfederaal wetenschapsbeleid) ook veel bijgedragen aan de werking van het laboratorium. De Fondation Louvain, ten slotte, is het contactorgaan dat door de UCL in het leven is geroepen om de giften, erfenissen en alle donaties te ontvangen voor onderzoek in het algemeen of, als de schenkers dat willen, rechtstreeks voor laboratoria zoals dat van professor Sonveaux.

De bekendmaking van deze spectaculaire wetenschappelijke doorbraak heeft veel reacties losgemaakt in de internationale wetenschappelijke wereld. Gelukkig heeft nog geen enkele prestigieuze universiteit tot nog toe geprobeerd om een teamlid naar hen te doen overlopen. Integendeel, professor Sonveaux heeft al heel wat aanvragen gekregen van buitenlandse onderzoekers met de vraag of ze bij hem mogen komen werken. “Als we in België en Wallonië kunnen profiteren van zo’n competitieve omgeving als die van de UCL, waarmee we toch een belangrijke stap gezet hebben in de strijd tegen kanker, waarom zouden we hier dan vertrekken? Laten we liever de meest talentvolle onderzoekers verwelkomen. De wetenschap kent immers geen grenzen.”

Inlichtingen

Institut de Recherche Expérimentale et Clinique (IREC)
www.uclouvain.be/420397.html

Fondation Louvain
www.uclouvain.be/fondation-louvain