- Patrimoine
Door Didier Albin
In Wallonië heeft ze tienduizenden ‘patiënten’, waarvan de oudste een goede honderd jaar zijn. Murielle Eyletters,
bio-ingenieur en doctor in de landbouwwetenschappen van de ULB, geeft medische zorgen aan bomen, meestal in de stad.
Ze ausculteert ze zoals een huisarts dat doet, betast voorzichtig hun schors, onderzoekt hun wonden en littekens, stelt de diagnose van hun ziekten … Murielle Eyletters is een van de zeldzame, zoniet de enige deskundige op dat gebied, die van die bomen houdt en ze zo goed kent. Ze heeft ze negen jaar lang bestudeerd en besteedt er nu al haar werktijd aan via haar spin-off Aliwen uit Charleroi. Daar voerde ze in 2003 haar eerste opdracht uit, aan de boulevard Audent, waar kastanjebomen verkommerden. Ze stelt al vlug vast dat die ten prooi vielen aan een dodelijke schimmel. Ze moesten worden gerooid en vervangen door andere bomen van dezelfde soort. Toen kende men de “pseudomonas syringae” nog niet, een ziekteverwekker die kort vóór 2010 verscheen en die kastanjelaren uitroeit.
“Bomen behoren tot de beste vrienden van de mens, maar ook in Wallonië worden ze in steden dikwijls slecht behandeld”, zegt ze. Bomen staan in de frontlijn tegen de klimaatopwarming en ze verfraaien het landschap. Parken, tuinen, pleinen en lanen met bomen bieden mooie ontspannende wandelingen aan gezinnen, terwijl ze ook het oefenterrein vormen voor sportbeoefenaars en speelgenoten zijn voor kinderen. “In bomen schuilt een mysterie dat er levende wezens van maakt, die tegelijk vertrouwd en onbekend zijn, tot het dagelijkse leven behoren en er tegelijk ver van verwijderd zijn”, vervolgt de wetenschapster haar uitleg. Al sinds haar kinderjaren is ze dol op bomen. “In steden, waar we ze dikwijls als vulgair stadsmeubilair beschouwen, hebben ze een gunstige invloed op het psychische, op ontspanning en op de gezondheid. Bovendien spelen ze een belangrijke rol in het micro- klimaat en op de verbetering van de luchtkwaliteit.” Die natuurlijke CO2 -vaten vormen ook doelmatige geluidsschermen.
Bomen die kapstokken worden
Murielle Eyletters benadrukt dat het vooral tijdens een hittegolf is, dat we de weldoende invloed van bomen ondervinden: ze zorgen voor schaduw en koelte en bevorderen bovendien de biodiversiteit. Maar het is ook in dergelijke periodes dat ze het meest lijden. Tijdens elke hittegolf worden ze blootgesteld aan drie soorten stress, die elkaar versterken: het watertekort is schadelijk voor sommige soorten zoals gewone sparren en thuja, de hitte kan de bomstammen letterlijk “verbranden” en de overvloed aan licht stuurt de fotosynthese in de war.
“We moeten de grootst mogelijke aandacht besteden aan de keuze van de omgeving en aan het onderhoud van de bomen, want daardoor worden ze beter bestand tegen warmtepieken. Ik leg daar de nadruk op, want tijdens mijn expertises in stedelijke omgevingen stel ik veel verkeerde dingen vast: architecten die ontoereikende plantkuilen voorzien, zeer droogtegevoelige soorten die in een ongeschikte omgeving worden geplaatst (nvdr: zoals een parking of in het midden van een openbaar plein), bomen die te dicht op elkaar worden geplant en zich dus niet kunnen ontwikkelen ... In steden worden bomen ook echt verminkt: hun wortels worden afgekapt om een sleuf te graven, ze worden verstikt onder het asfalt van een fietspad of sommigen maken er een soort kapstok van, om hun bladeren niet meer te moeten opkuisen. Bomen planten doe je voor honderd jaar. Ik ben helemaal niet gewonnen voor het concept van decoratieve wegwerpbomen!”
Ze ausculteert ze zoals een huisarts dat doet, betast voorzichtig hun schors, onderzoekt hun wonden en littekens, stelt de diagnose van hun ziekten ...
De juiste boom op de juiste plaats zetten
Opdat een boom lang zou leven, moet hij verzorgd worden. Ze mogen bijvoorbeeld niet radicaal worden gesnoeid, wat betekent dat ze niet mogen worden getopt en dat er geen dikke takken mogen worden verwijderd. Een ondoordringbaar geworden bodem maakt bomen kwetsbaar; het verdient aanbeveling materiaallagen te gebruiken waar het water kan in doorsijpelen, zoals verhakseld takkenhout, een niet-gecomposteerd mengsel van versnipperde resten van kleine takken. Maar vooral moet men de boomsoorten goed kennen en weten wat ze nodig hebben. “De juiste boom op de juiste plaats planten, is elementair om een boom lang te kunnen behouden!”
Dikwijls hoeft de deskundige een boom maar even te bekijken om te weten of hij gezond of ziek is. Met behulp van toestellen zoals een fluorometer – de stethoscoop van de landbouwkundige – of een tomograaf, die het inwendige van het hout scant zoals een radiografie, kan zij haar diagnose verfijnen. In geval van twijfel, kan de “arts” monsters nemen en naar een laboratorium sturen. Er bestaan honderden ziekteverwekkers, zoals de cameraria – een zeer klein vlindertje – dat de bladeren aantast, en de spintkever, die de voorbije zomer de Waalse sparren teisterde. Soms zijn het ook schimmels zoals de honingzwam, die het wortelstelsel kan vernietigen.
Enkele ingrepen in Wallonië
In het Solvay-park in Couillet (Charleroi) wezen zwarte sporen op de stammen van een groep esdoorns op de aanwezigheid van een epidemie van roetdauw, waarvan de uiterst vluchtige fijne stofdeeltjes ademhalingsproblemen kunnen helpen versterken. Wegens die diagnose moesten de parktoegangen worden afgesloten om de honderden veroordeelde bomen te kunnen rooien.
In Namen was het noodzakelijk de acht kastanjelaren op de kade van de Grognon-site te verwijderen. “De buurtbewoners waren er heel erg aan gehecht”, herinnert ze zich. “Maar op basis van wetenschappelijke argumenten heb ik hun uitgelegd dat de bomen het niet zouden overleven en dat ze uiterlijk binnen drie jaar zouden omvallen. En, in overleg met burgemeester Maxime Prévot, die ik had moeten overtuigen, heb ik hun voorgesteld die kastanjebomen te vervangen door eiken.”In Nijvel en Chaudfontaine heeft Murielle een volledige inventaris opgesteld van het bomenbezit. Fytosanitaire toestand, populatie, dichtheid en ouderdom. “Dankzij die kadasters kunnen we de levensverwachting en het gevaar van de luifel van de bomen bepalen, maar ook de onderhoudsbeurten beter plannen.”
“De eerste bomen doken 350 miljoen jaar geleden op en ze zullen ons ongetwijfeld overleven, maar zelf zullen wij in geen geval overleven zonder hen. We moeten ons dus inspannen om ze te beschermen tegen aanvallen en mishandeling!”
Verkeerd beheer
Er gebeuren fouten in de wijze waarop het beheer wordt uitgevoerd en er zou meer samenhang moeten zijn tussen de uitvoerders. Wat baat het te beloven dat er duizend bomen per jaar zullen worden geplant in Charleroi, als er tegelijk duizend andere zullen worden gerooid langs de autosnelwegen die de stad doorkruisen? Voor Murielle Eyletters is het compenseren van de koolstofbalans niet het enige dat we moeten nastreven. Een boom planten, dat vergt overleg in plaats van improvisatie. “Wij, burgers, hebben alle kaarten in handen, dankzij onze kennis, onze wil en onze visie voor de komende generaties. De eerste bomen doken 350 miljoen jaar geleden op en ze zullen ons ongetwijfeld overleven, maar zelf zullen wij in geen geval overleven zonder hen. We moeten ons dus inspannen om ze te beschermen tegen aanvallen en mishandeling!”