- Patrimoine
Door Christian Sonon
IN MARIEMONT
Het Museum van Mariemont brengt de wereld van de Merovingers weer tot leven! Die dynastie, waarop vooral Clovis zijn stempel drukte, heerste drie eeuwen lang over het westen van Europa, van de val van het Romeinse rijk tot aan de kroning van Karel de Grote. Die periode is veel interessanter dan gedacht.
Childeric I, koning der Franken en der Gallo-Romeinen
Op zijn zegelring staat de Merovingische koning afgebeeld met lang gevlochten haar en met een schoudermantel. Beide zijn tekenen van macht: het eerste bij de Germanen en de tweede in het Romeinse rijk. Met een eenvoudige afbeelding van een postzegel groot slaagt Childeric er zo in aan die twee cultureel zo verschillende gemeenschappen te zeggen: “Ik ben uw aller koning”!
Laten we eerlijk zijn : behalve het verhaal van de vaas van Soissons (dat Clovis zelf zich lang zou herinneren), de broek van koning Dagobert en de vadsige koningen, weten we zo goed als niets over de Merovingers, die nochtans van de 5e tot de 8e eeuw heersten over een zeer groot deel van het huidige Frankrijk en België, alsook over een deel van Duitsland, Zwitserland en Nederland. Gelukkig is er nog tot 13 juni de tentoonstelling “De Wereld van Clovis”, die door het Museum van Mariemont wordt georganiseerd en die ons een intieme en culturele ontmoeting met de Franken aanbiedt. Dankzij de vele necropolen die werden blootgelegd in onze streken, leerden we de zeden en gewoonten van dat volk beter kennen en konden we hun blazoen weer wat opblinken, zoals ons werd uitgelegd door Marie Demelenne die, samen met archeoloog Olivier Vrielynck, medecommissaris van de tentoonstelling is.
Marie Demelenne medecommissaris van de tentoonstelling “De Wereld van Clovis”.
Marie Demelenne, hoe kijkt u naar de Franken en de Merovingers ?
De Franken zijn een van die Germaanse volkeren die, in de eerste eeuwen van onze tijdrekening, Gallië dikwijls binnenvielen en er zich uiteindelijk gingen vestigen en samenwerken met de Romeinen. In de 5e eeuw sloten ze zelfs een verdrag met deze laatsten en werden een bondgenoot. Voor zover ze, hoofdzakelijk op militair gebied, bijdroegen aan de Staat, konden ze hun instellingen, godsdienst en rechtssysteem behouden. Ze werden steeds belangrijker en slaagden er uiteindelijk in hun heerschappij op te leggen en heel het grondgebied te besturen. De Merovingische koningen heersten drie eeuwen lang, tot ze werden afgezet door de hofmeiers, onder wie de Pippiniden, een geslacht waarvan de bekendste afstammelingen Pepijn de Korte en Karel de Grote zijn. Met hen begon de Karolingische dynastie.
Waren de Merovingers vadsige koningen ?
Het waren de Karolingers die, om hun machtsgreep te wettigen, hun versie van de geschiedenis vertelden en het beeld schiepen van een periode van stagnatie, barbaarse krijgers en vadsige koningen die zich futloos lieten rondrijden met ossenwagens. Dat kwam doordat ze geen hoofdstad en geen vast paleis hadden en ze voortdurend van de ene streek naar de andere trokken om zich te tonen en recht te spreken. Dat verhaal bleef in de geschiedschrijving overeind omdat hun geschriften bewaard bleven, in tegenstelling tot die van de Merovingers, die de tand des tijds niet doorstonden. Maar de werkelijkheid was heel wat veelzijdiger en genuanceerder.
Wil de tentoonstelling die koningen leren kennen om ze te rehabiliteren ?
We hebben ook willen aantonen dat de overgang tussen de Franken en de Gallo-Romeinen heel wat subtieler en geleidelijker verliep. Er waren immers geen grote rooftochten en evenmin ontreddering en een brutale ineenstorting. Hoewel er wel degelijk geweld werd gepleegd, toch zijn beide volkeren het later eens geworden over de organisatie van het grondgebied en werden er huwelijken gesloten tussen de vooraanstaande families uit beide kampen. De Merovingische tijd getuigt van een verregaande integratie, met overblijfselen uit de Romeinse tijd en met Germaanse inbreng. Het was een mengsel van traditie en creativiteit.
De Merovingische tijd getuigt van een verregaande integratie, met overblijfselen uit de Romeinse tijd en met Germaanse inbreng. Het was een mengsel van traditie en creativiteit.
Hoe hebt u de tentoonstelling opgevat ?
Het originele ervan is, dat we zijn vertrokken vanuit het dagelijks leven van de bewoners. Om te kunnen spreken over de woonvorm, het voedsel, de wapens, de versieringen, de geloofsovertuigingen, de reizen, de geschriften…, creëerden en toonden we zes profielen van fictieve maar realistische personen – een prinses, een meisje, een jongen, een reus, een kloosterlinge en een pottenbakker. Op die manier kunt u mannen en vrouwen van 1500 jaar geleden ontmoeten ! Daarnaast hebben we met behulp van archeologische vondsten uit talrijke necropolen willen aantonen dat er onder die dynastie wereldwijde handelsrelaties bestonden. Zo stelden we vast dat de stenen in fibula’s – of grote sluitspelden – uit India en Sri Lanka ingevoerde granaatstenen zijn. En als mensen en goederen zo ver konden reizen, dan konden ideeën dat ook doen. Dit schept dus een heel ander beeld dan dat van op zichzelf teruggeplooide vroege middeleeuwen die achterliepen bij de Romeinse beschaving.
Franken die werden gekleed te Zinnik
Edith, de Saksische prinses uit Doornik, en Odon, de pottenbakker uit Quévy : het zijn twee van de zes fictieve personen die hun persoonlijk verhaal “vertellen” aan de bezoekers. De Brusselse illustrator heeft ze getekend op basis van een zeer nauwkeurige documentatie die werd bezorgd door archeologen en het waren de leerlingen van de naadafdeling van het ‘Institut Provincial des Arts et Métiers du Centre’ (IPAMC), op de campus van Zinnik, die de kostuums hebben gemaakt.
Een mini-Louvre
Als wetenschappelijke instelling van de Federatie Brussel-Wallonië, bewaart, bestudeert en benut het Koninklijk Museum van Mariemont de verzamelingen die de beroemde industrieel en grote reiziger Raoul Warocqué bij zijn overlijden in 1917 aan de Belgische Staat legateerde. Zijn belangstelling voor kunst was even immens als zijn fortuin. Die verzamelingen bevatten allerlei schatten die zowel voortkomen van de grootste beschavingen (Egypte, Griekenland, het oude Rome, het oude China …) als van bevolkingen die in onze streken hebben gewoond, vanaf de Kelten, over de Gallo-Romeinen tot de Merovingers. Alles wat, vanaf de 16e eeuw, de geschiedenis van het domein van Mariemont betreft, heeft er ook een mooie plaats in, net zoals Doorniks porselein. Het museum, dat een soort mini-Louvre is, vormt dus een voortzetting van Waroqué zijn passies.
“Raoul Warocqué liet zijn verzamelingen, alsook het 19e eeuwse kasteel en het park na, op voorwaarde dat het toegankelijk zou zijn voor het publiek”, benadrukt Marie Demelenne. “Zo wil het museum die collecties tot hun recht doen komen door het organiseren van tentoonstellingen over onderwerpen die hem dierbaar waren, zoals onlangs nog Koptische weefsels en de geneeskunde in het oude Rome, en wil het die verrijken door een aankoopbeleid dat door dezelfde interesses wordt beïnvloedt.”
Interesses die Raoul Warocqué deelde met de inwoners van Morlanwelz. Toen het kasteel in december 1960 afbrandde, schoten die inwoners massaal te hulp om de beroemde verzamelingen uit de vlammen te redden, wat voor 95 % ervan lukte. Het huidige museum is op dezelfde plaats gebouwd en werd ingewijd in 1975.
Glazen zonder voet gingen van hand tot hand !
Deze voetloze beker is uitzonderlijk door zijn netwerkversiering. In de tijd van de Merovingers werden er grote banketten gehouden, waardoor de vorst en de vooraanstaanden hun onderlinge banden konden verstevigen, meer bepaald door uit dezelfde beker te drinken. Aangezien die niet kon staan, moest men hem van hand tot hand doorgeven of hem in één teug leegdrinken !
Van waar komt het getoonde archeologisch materiaal?
Een deel komt natuurlijk uit onze collecties. Maar een twintigtal andere, hoofdzakelijk Waalse instellingen, hebben ons ook voorwerpen uitgeleend, zoals de archeologische musea van Namen en Doornik, maar vooral het Waals Erfgoedagentschap, dat onze voornaamste uitlener is. Er komen ook kostbare voorwerpen uit het archeologisch museum van Saint-Germain-en-Laye, nabij Parijs, en uit het Rijksmuseum van Leiden, in Nederland. Dankzij die verscheidenheid hebben we een kijk op volkeren met verschillende kenmerken. Wanneer je voorwerpen ziet uit een necropool in Broechem, bij Antwerpen, dan merk je aanzienlijke verschillen tussen de Franken uit het Waalse gebied en die uit het Vlaamse, dicht bij de zee.
Buitengewone schaatsers
In Hoei werden er ook... ijsschaatsen opgegraven. Ze waren gemaakt van een gezaagd, bijgesneden en gepolijst runderbot en werden vervolgens met touw rond lederen schoeisel bevestigd. Dat stukje huisvlijt toont aan dat de Merovingische samenleving kringloopeconomie kende : alle delen van een dier hadden hun nut. Op dezelfde site werden er ook resten van een slede gevonden.
Na het museumbezoek is het tijd voor plezier, namelijk voor een familieactiviteit in een bubbel van maximum zes personen. De deelnemers worden “opgesloten” in een ruimte en moeten raadsels oplossen om er uit te ontsnappen. De pitch ? Er doen zich in het museum rare dingen voor ten tijde van de laatste Warocqué! Wat is het geheim, of is het een vloek ? ...
Info en boekingen : www.charleroom.be
Het grafmeubilair van koningin Aregonde
De directie van het Museum van Mariemont heeft met alle middelen – maar vruchteloos – getracht om de schat van Childeric I in leen te krijgen. Diens graf werd in 1653 ontdekt en een deel ervan wordt bewaard in de afdeling Munten, medailles en oudheden van de Nationale Bibliotheek van Frankrijk. “De Fransen vreesden te zeer dat er iets zou misgaan met de kostbare relieken van degene die ze beschouwen als de eerste koning van Frankrijk”, vertelt Marie Demelenne. “Maar na jarenlang onderhandelen hebben we van het nationaal Museum voor Archeologie van Saint-Germain-en-Laye de grafschat in leen kunnen krijgen van koningin Aregonde, echtgenote van Chlotarius I en moeder van Chilperic I, die heersten in de 6e eeuw. Ze heeft zich laten begraven met haar koninklijke juwelen: haar ring met het monogram waardoor ze kon worden geïdentificeerd en een reeks persoonlijke juwelen (fibula’s, oorbellen, een grote speld, een gordel garnituur…), in totaal slechts een twaalftal unieke stukken. Het gaat echter om het grafmeubilair dat volledig is, in tegenstelling tot de schat van Childeric, die in de 19e eeuw werd geplunderd. Daarom vinden we die van de koningin kostbaarder.”
Jaartallen
• 342 De Salische Franken vestigen zich als bondgenoten binnen het Romeinse rijk, in het noorden van Gallië.
• 476 De Germanen zetten de laatste West-Romeinse keizer af. Dit betekent het einde van de oudheid en het begin van de middeleeuwen.
• 457-458 Childeric, de eerste (erkende) koning van de Merovingische dynastie.
• 508 (?) Clovis, zoon van Childeric en eerste koning van alle Franken, wordt gedoopt te Reims. Begin van de band tussen de Gallo-Romeinse clerus en de Frankische monarchie.
• 511 Dood van Clovis en verdeling van het Frankische koninkrijk tussen zijn vier zonen.
• 613 tot 639 Chlotarius II en daarna Dagobert I zijn koning van heel het Frankische rijk.
• 732 Onder de leiding van Karel Martel verslaan de Franken de Arabieren te Poitiers. Die overwinning is een belangrijke stap in de vestiging van de Karolingische dynastie.
• 751 Afzetting van de laatste Merovingische koning, Childeric III, door de hofmeiers. In 754 wordt Pepijn de Korte de eerste Karolingische koning.
• 800 Karel de Grote, zoon van Pepijn de Korte en koning van de Franken, wordt tot keizer gekroond. Zijn rijk zal zich uitstrekken van West- tot Midden-Europa.
• 924 Einde van het Karolingische rijk.
Musée royal de Mariemont
Chaussée de Mariemont 100
B-7140 Morlanwelz
+32 (0) 64 27 37 41
info@mariemont.be
www.musee-mariemont.be