- Business
Door Frédérique Siccard
BEROEP : LICHTONTWERPSTER
Het Luikse bureau Radiance 35, dat gespecialiseerd is in stedenbouwkundige verlichting, bekijkt steden door een technische en artistieke bril. Wij spraken met architect en stedenbouwkundige Isabelle Corten, de oprichtster en directrice van het bureau. Het werd een verhelderend gesprek.
Verlichting van de Hallepoorttunnel in Brussel (2019)
Het concept benadrukt de grafische sequenties die langs de tunnel zijn aangebracht. De verlichting bestaat uit twee lagen : de achtergrond, met een cyaanblauwe verlichting om de grafische vorm te verlichten en de artistieke sequenties te doen uitkomen, en de accenten, die door blauwe en magenta schijnwerpers worden aangebracht om de tekeningen en de tunnel tot leven te brengen.
« Zoals de meesten van mijn collega’s ben ik toevallig bij mijn specialisatie uitgekomen tijdens mijn werk voor een Brussels architectenbureau dat een stedenbouwkundige afdeling had. Ik had het geluk dat ik mijn eerste lichtplan mocht ontwerpen met een meester in het vak: Roger Narboni van het Franse bureau Concepto. Die eerste poging vond ik bijzonder interessant”, herinnert Isabelle Corten zich.
Wanneer ze in 2001 haar eigen bureau opricht, beschouwt ze de openbare ruimte nog vanuit het oogpunt van dag en nacht. Maar na de omvorming van het bureau ‘Isabelle Corten urbaniste lumière’ tot Radiance 35 in 2010 hebben de projecten steeds vaker betrekking op de nacht. “Een ecosysteem dat mij erg boeit en interesseert, net als de stad, die mij aanspreekt door zijn multidimensionale karakter. De nacht heeft veel, bijna symbolische betekenissen: het verbodene, de angst, de verwondering, het ontdekken van de sterren en ook de fauna. Maar de vraag die het vaakst terugkomt in de steden, betreft een gevoel van onzekerheid. Dat is een complex probleem en licht is niet het enige antwoord. Maar we doen ons best om een oplossing aan te dragen, te luisteren, van gedachten te wisselen, gerust te stellen en op de een of andere manier aan die angst tegemoet te komen.”
Een economische, ecologische en sociale rol
Nadenken over de nacht betekent ook moeite doen om deze te beschermen. “Dat is ook de basis van onze manier van denken. We hebben een verantwoordelijkheid tegenover toekomstige generaties en in 2021 kunnen we ons daar niet meer gemakkelijk van afmaken”, vindt Isabelle Corten. “Duurzame ontwikkeling berust op drie pijlers : economie, ecologie en maatschappij. Hoewel de eerste pijler nog zeer aanwezig is, moeten we ons, afhankelijk van de locaties en momenten van de nacht, bewust zijn van het evenwicht tussen de twee andere. In een openbare ruimte waar weinig elementen verlicht hoeven te worden, maar waar het voor de sociale cohesie wel belangrijk is dat mensen zich kunnen oriënteren, kun je bijvoorbeeld ervoor kiezen om een boom te verlichten. We hebben trouwens de keuze gemaakt om een deel van het Fort van Hoei niet te verlichten, omdat daar een kolonie vleermuizen woont.”
Wie bezoekt de locaties en hoe worden ze ervaren ? Wie beweegt en op welk moment ? Wat zijn de ecologische verbindingszones en biodiversiteitsgebieden ? Al deze informatie wordt verzameld tijdens participatierondes en verlichtingsanalyses. “Het is een voortdurend proces, dat ons denken beïnvloedt en vormt. Na gesprekken met de instanties voor bossen en natuur houden we sinds een jaar of vijf ook rekening met de begrippen ecologische verbindingszones en onverlichte zones. Ons werk berust op een subtiele balans tussen economie, ecologie en maatschappij. We moeten ons bewust zijn van onze keuzes en voor harmonie zorgen.”
Intelligente lichtbakens voor voetgangers in de Citadel van Namen.
Via intelligent beheer houdt de verlichting rekening met de integratie in een natuurgebied : afnemende intensiteit richting de beboste gebieden, gebruik van oranje schakeringen op plekken waar meer vleermuizen aanwezig zijn, inschakeling 45 minuten na zonsondergang en gedeeltelijke uitschakeling tot volledige duisternis, met voorrang voor gevoelige zones.
Opdrachtgever : stad Namen.
Nachtelijk stadsleven
Maar hoe ziet het leven in een stad er ’s nachts uit ? “Er zijn zoveel dingen die maken dat een stad na zonsondergang blijft leven ! Met name economische en culturele activiteiten, die we zo goed mogelijk proberen te ondersteunen. Het gaat erom dat we voor iedereen een comfortabele omgeving creëren, dat iedereen zich kan blijven oriënteren. Sommige dingen maken we duidelijker zichtbaar en andere juist minder, zodat mensen zich via een herkenbare route door de stad kunnen verplaatsen en een doeltreffende geheugenkaart van hun omgeving kunnen maken. Soms zijn heel kleine dingen en kleine budgets al voldoende om mensen een beter gevoel te bezorgen. Als wij daarna schoonheid en verwondering aan die route kunnen toevoegen, is dat nog beter”, zegt de architecte met een glimlach.
Schoonheid en verwondering hebben Isabelle Corten en bureau Radiance 35 volop om zich heen verspreid. Van België tot Zwitserland stort het team zich telkens even enthousiast op nieuwe projecten en thema’s, of het nu gaat om de Grote Markt of de Hallepoorttunnel in Brussel, de grotten van Goyet of de stad Luik. “We worden natuurlijk ingeschakeld om kerken en stadhuizen te verlichten. Daarnaast krijgen we allerlei andere, fascinerende opdrachten, waarvoor we telkens een volledige analyse moeten maken om de meest geschikte oplossing te bieden. Elke ervaring maakt ons rijker. Er zijn zo veel aspecten waar je rekening mee moet houden. Soms moet je licht toevoegen, maar soms moet je het juist wegnemen ! ”
Weten wat juist is en voor wie. Dat is het motto van Isabelle Corten. “Door het comfort van de mens af te wegen tegen het leven van andere bewoners van onze planeet, realiseren we ook een kleinschalige vorm van bescherming. Dat is niet tegenstrijdig : steeds meer gebruikers willen ook een rol spelen bij de bescherming van het milieu. Wil je helemaal niet vervuilen, dan zou je niet moeten verlichten. Dat is niet overal en altijd mogelijk, maar we stellen vast dat er steeds meer oplossingen worden ontwikkeld die het bijvoorbeeld mogelijk maken om de verlichting ’s nachts op bepaalde momenten helemaal te doven en zo andere soorten een kans te geven.”
Verlichting van de grotten van Goyet in Gesves (2013-2020)
Om de diversiteit en rijkdom aan stemmingen langs de route zo goed mogelijk te ondersteunen, is gekozen voor een aantal duidelijke thema’s, zoals clair-obscur, trompe-l’œil, sporen en natuurlijke kleuren. Hierbij is een pedagogische, speelse maar ook sobere benadering gevolgd, die rekening houdt met de natuurlijke omgeving.
Opdrachtgever : gemeente Gesves.
Dromen en projecten
“Het laatste project waarvan de uitvoering veel indruk op me heeft gemaakt, is dat van de grotten van Goyet. Dat was een uitdaging, omdat we nog nooit grotten hadden verlicht. Daarnaast draait het om de drie pijlers: ecologisch omdat de fauna wordt ontzien, economisch omdat het budget tamelijk beperkt was en maatschappelijk omdat hierdoor het Waalse erfgoed kan worden opgewaardeerd voor een gevarieerd gezinspubliek. En in de breuken en rotsspleten van de grotten zit bovendien iets geheimzinnigs.”
Kijkend naar de toekomst zegt Isabelle: “In dit jaar waarin ik het 20-jarig bestaan van mijn eigen bureau vier, is het mijn droom om de opdracht rond het station van Antwerpen binnen te slepen. Ook dit project draait om de drie pijlers: ecologisch door een gematigde verlichting in warme kleurtemperaturen, economisch omdat het ontwerp binnen een heel krap budget past en maatschappelijk omdat het alle aankomende reizigers plus de bewoners een goed gevoel geeft. Het gaat hier om de opwaardering van een opmerkelijk stukje Vlaams erfgoed van internationaal belang. Een beetje de tegenhanger van de Grote Markt in Brussel, een project waar we bijna vijftien jaar geleden mee begonnen!”
“Er is geen licht zonder schaduw”
Als lid van ‘Concepteurs lumière sans frontières’, een humanitaire organisatie die voorrang geeft aan duurzame oplossingen, onderschrijft Isabelle Corten deze uitspraak van de Franse dichter Louis Aragon. “In Haïti zetten we ons sinds tien jaar in om kennis over te dragen. Want voor diegenen die dagelijkse ontberingen of natuurrampen kennen, voor diegenen die midden in de duisternis leven, is verlichting noodzakelijk ! ”
Vanaf het academisch jaar 2021 zal zij deze kennisoverdracht ook bewerkstelligen in de collegezalen van de Faculteit Architectuur La Cambre Horta (VUB). “Het gebrek aan opleidingen tot lichtontwerper is een onderwerp waarover ik al jarenlang discussieer met de decaan. We leven de helft van het jaar in het donker en België telt maar drie à vier gespecialiseerde bureaus, terwijl er enorm veel werk is ! We willen een ernstig debat en een degelijke specialisatie bieden in plaats van alleen de kers op de taart plaatsen in een bestek.”
Na een tweejarige studie kan dus het diploma van Executive Master en Génie Lumière worden behaald onder leiding van Isabelle Corten, Georges Berne, Elettra Bordonaro, Emmanuel Mélac, Bénédicte Collard en Agnès Bovet-Pavy. Op de site van de faculteit wordt uitgelegd dat de studie als doel heeft om professionals op te leiden die het productieproces in verband met de verlichting van binnen- en buitenruimtes in stedelijke en landelijke omgevingen kunnen volgen. De studie is vooral gericht op methoden, waarbij rekening wordt gehouden met innovatie op diverse, eveneens met verlichtingstechnologie samenhangende gebieden.
Lichtplan voor de stad Carouge in Zwitserland (2014-2017)
Het lichtplan ondersteunt en herstelt de nachtelijke omgeving door de kenmerken ervan te benadrukken. De mens staat centraal in het project. Door licht op specifieke manieren in te zetten, wordt de gebruiker begeleid op zijn tocht langs scholen, over pleinen en door overdekte passages in de stad.
Opdrachtgever : stad Carouge.