Een splinternieuw politiekantoor, een uitbreiding van Charleroi Danses, een museum voor schone kunsten onder de stenen gewelven en een brasserie: samen een architecturale clash, ontsproten uit het brein van toparchitect Jean Nouvel.

“Mijn uitdaging was de politie van Charleroi aan het dansen te krijgen.” Een uitspraak van Vincent Thirion, artistiek directeur van Charleroi Danses, die duidelijk in zijn hum is met de uitbreidingsplannen die zijn instelling koppelt aan het nieuwe politiekantoor. De bouwplaats is in handen van de Ateliers Jean Nouvel en het Brusselse bureau MDW Architecture. Het uiteindelijke resultaat van de werken, die deze zomer worden opgeleverd, lokt bewondering en optimisme uit. Misschien is het dat onverwachte samengaan van politiediensten en de wereld van de dans? Of het mediterraanse blauw van de toren? Of het vooruitzicht om na een dansvoorstelling in hetzelfde gebouw nog een lekker streekgerecht voorgeschoteld te krijgen? Of het fantastische uitzicht op dit deel van de boulevard Mayence? Wat er ook van zij, in deze stad die zo gekenmerkt wordt door de littekens die de zware industrie er heeft achtergelaten, overheerst nu het gevoel van een geslaagd architecturaal project. Dat was niet altijd het geval, zeker niet in het begin, toen een aantal mensen ontevreden was over van de afbraak van het kazerneportaal en omdat ze het eigenlijk een aanstellerig project vonden.

Het geheim

De politie van Charleroi heeft met ongeduld op haar nieuwe onderkomen gewacht. Maar nooit hadden ze gedacht dat ze in zo’n gebouw zouden intrekken. In de toren die ontworpen werd door Jean Nouvel. Denk overigens niet dat de naam van deze toparchitect de selectie van de jury heeft beïnvloed. Bij de wedstrijd om het project toe te kennen was elke offerte anoniem en tot op het laatst werd de samenwerking tussen de Ateliers Jean Nouvel en hun Brusselse partner MDW Architecture geheim gehouden. Marie Moignot, architect bij MDW Architecture: “In dit dossier was het grootste probleem de financiering. We hebben een ondernemer gevonden (de groep CFE) die enerzijds de werken gefinancierd heeft en anderzijds zal instaan voor het onderhoud van het gebouw tot het is afbetaald. Bij de voorlopige oplevering heeft het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (FEDER) € 14 miljoen gestort en de stad Charleroi 1 miljoen. De stad zal 25 jaar afbetalen om volledig eigenaar te worden.” Zodra de wedstrijd gewonnen was, werd Jean Nouvel door zijn Belgische partner bestookt met allerlei informatie: over het belfort, het renovatieproject Vauban, de mijnwerkers, de staalindustrie, de art nouveau, de glasindustrie, kortom een samenvatting van de geschiedenis van Charleroi. Voor Jean Nouvel was het liefde op het eerste gezicht voor deze groene stad met in de verte die indrukwekkende terrils. Zijn het dan die heuvels die hem inspireerden om het nieuwe gebouw als een toren te ontwerpen? Toch niet. De hoge, ronde vorm is te wijten aan de ruimte die beschikbaar was op de site. En de maximale hoogte werd bepaald door de Alberttoren en het belfort. “We wilden niet hoger gaan dan de 75 meter van het belfort.” Opvallend is dat, als alles klaar zal zijn, er zich een spontane dialoog schijnt af te spelen tussen het politiekantoor en hoogoven 4 van Carsid, die nu definitief is stilgelegd. Misschien een argument om dit overblijfsel van de staalindustrie toch te redden?

“Over de vorm van de toren is al veel gezegd,” vertelt Jean-Louis Delaet, directeur van Le Bois du Cazier. “Voor mij heeft hij een symbolische vorm: het is de weergave van een mijnwerkerslamp.”

Meer blauw op straat

In dit project was niets eenvoudig. De geschiedenis van de locatie moest worden gerespecteerd, er moest rekening gehouden worden met de hoge eisen van de politie, de uitbreiding van Charleroi Danses moest worden geïntegreerd en dat allemaal samen moest ook nog esthetisch verantwoord en gezellig zijn. Vroeger was hier een rijkswachtkazerne, gebouwd op het einde van de 19de eeuw, in de turbulente tijden van sociale strijd. In de gebouwen was zelfs plaats voor een cavaleriecorps. Om sporen van die geschiedenis te bewaren, werd een aantal bijgebouwen afgebroken (de officiersmess en de schietstand) om zo de geglazuurde bakstenen te recupereren die gebruikt worden voor de twee vleugels aan de boulevard Tirou en de Ring. Om het plein open te stellen en zo het beeld te creëren van een transparante politie moest het oude kazerneportaal worden afgebroken. Datwas de meest betwiste beslissing van het project omdat nogal wat inwoners van Charleroi gehecht waren aan de militaire architectuur van die tijd. Toch bleef de ruimte beperkt die overbleef tussen de twee bewaarde vleugels en de oude manege waar Charleroi Danses intrekt. Dus zou het nieuwe politiekantoor een toren worden. Een blauwe toren, blauw als de vlam van het politielogo. Beneden ellipsvormig, naar boven toe cilindervormig. De geglazuurde bakstenen zijn door begenadigde vaklui lichtjes schuin aangebracht, niet verticaal. Het politiekantoor is de eerste passieve kantoortoren in België. De grote, op maat gemaakte ramen verdelen de toren. Hun aantal en formaat verschillen naargelang van waar ze zich bevinden. Weinig of smalle ramen aan de zuidelijke kant, grotere en meer aan de noordkant. ’s Nachts dimmen de lichten van de bovenste verdieping van de politietoren en neemt Charleroi Danses discreet het roer over.

Men moest de geschiedenis van de locatie respecteren, rekening houden met de hoge eisen van de politie en de uitbreiding van Charleroi Danses integreren. En dat allemaal samen moest ook nog esthetisch verantwoord en gezellig zijn.

Nomadendorp

Dankzij de werken aan het politiekantoor kan Charleroi Danses eindelijk werk maken van een infrastructuur die een internationaal gerenommeerde instelling waardig is, door komaf te maken met het plaatsgebrek en het probleem van toegankelijkheid.  Nu worden er drie dansstudio’s ingericht, een atrium om het publiek te ontvangen, een nieuwe foyer en zes logeerruimtes voor artiesten die hier langer verblijven. De indrukwekkende inkomhal van de architecten Lhoas & Lhoas blijft behouden, maar is vanaf nu ook toegankelijk voor gehandicapten dankzij een sterk hellend vlak. “Charleroi Danses had ons gevraagd om de dorpssfeer te bewaren, die deel uitmaakt van hun DNA. Op elk moment van de werkzaamheden hebben we daar rekening mee gehouden. Zo zijn de twee dansstudio’s die achteraan zijn ingericht kleine onafhankelijke huisjes waarrond animatie en doorloop altijd mogelijk zijn. De centrale foyer is op een estrade geplaatst, net als een nomadentent die symbool staat voor het leven van een kunstenaar of de bijna gewichtloosheid van de dansers.”

CHARLEROI BEWEEGT, CHARLEROI MAAKT ZICH OP EN WORDT WEER MOOI.

De stedenbouwkundige projecten zijn ambitieus. Om die te coördineren, heeft Charleroi een nieuw hulpmiddel: Charleroi Bouwmeester (CB). Een gesprek met Georgios Maillis, Bouwmeester van Charleroi.

Waarom heeft u Charleroi Bouwmeester opgericht?
De Bouwmeester en zijn team zijn aan het werk sinds december 2013 om de creatieve energie van deze stad te kanaliseren en om de eenheid van de stadsontwikkeling te garanderen.

Wiens idee was dat?
Dat was een idee van het gemeentebestuur, onder leiding van burgemeester Paul Magnette.

Komt uw dienst bovenop de stedenbouwkundige diensten of zijn jullie aanvullend?  
Aanvullend. De Bouwmeester is onafhankelijk en werkt samen met Stedenbouw en andere afdelingen van de diensten die zich bezighouden met de inrichting van het grondgebied en de openbare ruimte. We werken op dezelfde manier samen met de betrokken schepenen of met het studiebureau van de stad.

Wat zijn jullie belangrijkste opdrachten?
Het team CB heeft verschillende opdrachten om de verschillende facetten van stadsontwikkeling aan te pakken:

1.Coördinatie van grote projecten om de stad van morgen te structureren en kwaliteitsvolle openbare ruimtes te bieden aan inwoners en bezoekers. 
2. Begeleiding van openbare en privégroepen die willen investeren en ervoor zorgen dat hun projecten naadloos samengaan met het project van de stad Charleroi.
3. Bepalen hoe het straatmeubilair, de gevels en uithangborden eruit moeten zien, om zo de openbare ruimtes, het patrimonium en de gevels op te waarderen. 
4. De opwaardering van de unieke en sterke landschappen van Charleroi door middel van een samenhangende landschapsvisie.
5.  De organisatie van culturele activiteiten die te maken hebben met stad en architectuur.

Zijn jullie adviezen afdwingbaar?
De adviezen zijn juridisch niet afdwingbaar. De Bouwmeester werkt in een geest van samenwerking. Ons sterkste instrument is onze overredingskracht, dankzij sterke argumenten die in één lijn liggen met het stadsproject.

Wat is jullie visie op het patrimonium: bewaren of platgooien?
In een recent verleden is er in Charleroi veel kapotgemaakt en soms was dat heel ongelukkig. We moeten dus voorzichtiger zijn in de toekomst, maar toch zonder enig taboe. Elk geval vraagt om een individueel antwoord. Patrimonium platgooien zonder pardon heeft geen zin, maar alles behouden heeft dat ook niet. Een stad is een levend organisme dat moet bewegen, en dynamisch en waarneembaar moet groeien in harmonie met de tijdsgeest.

Hoe moeten we omgaan met het industrieel patrimonium dat ingebed is in de stad?
We moeten tussen de parken verbindingswegen aanleggen. De brede, met bomen omzoomde lanen in het centrum en in de buitenwijken, het industriële braakland, de terrils en de RAVeL zijn stuk voor stuk elementen die uitermate geschikt zijn voor fantastische wandelingen door dit unieke landschap met een sterke eigen identiteit. Het is dus de bedoeling om een soort laag aan te brengen over heel deze streek die elk nieuw project integreert en bindt aan deze architecturale en ecologische smeltkroes met geweldige ruimtelijke mogelijkheden.