Vincent Van Gogh en Kirk Douglas zijn twee grote namen die elk een onuitwisbare stempel gedrukt hebben in het geheugen van de Borinage. Het is in elk geval daar gebeurd, in het tijdsbestek van nauwelijks een filmopname.

De bevolking van de Borinage moet nogal hebben staan kijken, toen op een septemberdag in 1955 het laatste neerstreek wat je kan verwachten in een streek die helemaal rond steenkool draait: een hele productieploeg van een grote Amerikaanse filmmaatschappij. Met aan het hoofd twee hele grote namen uit Hollywood: acteur Kirk Douglas en regisseur Vincente Minelli.

Aan de basis van hun aanwezigheid lag een tamelijk onbelangrijk feit. Een vriend van Kirk Douglas had hem gewezen op een opvallende gelijkenis tussen hem en die andere beroemdheid, Vincent Van Gogh. Toen dat bleek te kloppen, werd de acteur daar erg door geraakt. En na wat opzoekwerk werd hij zo gepassioneerd door het onderwerp, dat hij de rechten kocht van een van de biografieën van de schilder om er een film van te maken. Kirk Douglas richtte meteen een productiemaatschappij op en nam contact op met de vijf belangrijkste filmmaatschappijen die in die tijd de hele Amerikaanse cinema beheersten. MGM, de grootste maatschappij besloot om zijn indrukwekkende portemonnee open te trekken voor het project van Douglas. Een project met een zekere omvang, want in plaats van te gaan filmen in een vertrouwde studio-omgeving, trokken ze naar Europa, naar de plaatsen waar Van Gogh had geleefd. Wat studio-opnames betreft, na wat rondvraag werd de regie van de film toevertrouwd aan Vincente Minelli, een regisseur die tot dan toe nog nooit buiten de studiomuren had gewerkt.

Nu is het hier in de streek de gewoonte dat de mensen, als het mooi weer is, buiten op een stoel voor hun deur gaan zitten. Voor deze privé filmvertoning hebben we hen allemaal andere stoelen gegeven. Die verschillende stoelen vormden allemaal samen een symbool van verankering in de Borinage.

Ondanks zijn gebrek aan ervaring met buitenopnames stond hij er toch op om deel uit te maken van dit avontuur. Hij maakt overigens een werk over kleur en hoe kan je dat beter doen dan met een film over een schilder, Van Gogh notabene, om zijn studie over kleur te verfijnen. Vanaf dan is alles klaar om te beginnen aan het grote filmavontuur van Lust for life (Nederlandse titel: Het leven van Vincent Van Gogh). Ze vertrekken naar Europa met als eerste halte het zuiden van Frankrijk. ‘De opnames begonnen in Frankrijk en eindigden in de Borinage. Dat is de omgekeerde chronologie van in de film, want die begint als Vincent Van Gogh, Kirk Douglas dus, in België is en als de schilder, toen predikant, zich meer en meer aan zijn kunst begint te wijden’, legt Philipe Reynaert, directeur van Wallimage uit. ‘Je kan je de verbazing voorstellen van de mensen in de buurt als ze daar die hele Amerikaanse bende zien toekomen. Voor Hollywood zijn dit de gouden jaren, in alle betekenissen van het woord. Terwijl de Borinage toen zowat de armste streek was van België, ze zaten midden in de steenkoolcrisis. De ontmoeting van die twee werelden moet iets onwaarschijnlijks geweest zijn’.

Een tweede leven voor Lust for life

Philippe Reynaert had nooit gedacht dat hij zoveel zou kunnen halen uit deze onwaarschijnlijke ontmoeting tussen de glitter en de steenkool. De directeur van Wallimage en filmcriticus werd twee jaar geleden aangetrokken om een cinemaproject uit te werken voor Mons 2015, culturele hoofdstad van Europa. Hij had geen idee wat hij zou kunnen voorstellen. ‘Onze eerste ideeën waren wat ik noem verkeerde goede ideeën. Een documentaire over Mons, een scenariowedstrijd, enzovoort. Toen zijn we op dat verhaal van Lust for life gestuit. Ik had gedacht dat ik in die film slechts een paar korte scènes zou vinden die hier in België gedraaid waren. Maar in werkelijkheid gaat het over 19 minuten. Een echte verrassing. We hebben samengewerkt met de Cinematheek in Brussel, met de Nationale Bibliotheek, maar ook met de Oscarbibliotheek in Hollywood. Die bestaat echt. Die bibliotheek is niet erg bekend, maar ze bewaart de archieven van alle films die ooit genomineerd zijn voor een Oscar. Niet alleen de films zelf, maar alles wat tot die film heeft bijgedragen, dus de tekeningen, de kostuums, allerlei documenten, … Een echte schatkamer en bijzonder goed bewaakt ook. Toen ik daar binnenliep werd ik bewaakt als in een bankkluis’. En hij gaat verder: ’We hebben verkregen van Warner, de opvolgers van MGM die nu over de rechten van de film beschikken, dat zij nieuwe negatieven zouden laten trekken. Dat is op dit moment aan de gang. Dat is een artistiek en tegelijk wetenschappelijk werk, dat verplicht in de VS moet worden uitgevoerd, maar gecoördineerd wordt door de Koninklijke Belgische Cinematheek. Het gaat hier dus wel degelijk om een coproductie Mons 2015/ Warner, wat toch heel uitzonderlijk is’. Half februari mogen we ons dus aan een avant-première verwachten van de gerenoveerde film. Dan volgen nog vier andere vertoningen, maar die datums staan nog niet vast. ‘Ik had Kirk Douglas willen uitnodigen, maar de acteur is heel oud en kan niet meer reizen. Maar zijn zoon, Michael Douglas heeft al laten weten dat hij het een eer zou vinden om naar Mons te komen. Ik wacht op een aantal datums om de première te kunnen vastleggen’.

Wie heeft Kirk Douglas gezien?

Omdat de opnames plaatsvonden in 1955, was de kans vrij groot dat er nog enkele mensen zijn die er toen ook bij waren. Om hen terug te vinden heeft de ploeg van Philippe Reynaert een oproep naar getuigen gelanceerd: ‘Wie heeft Kirk Douglas gezien’? Daarop is een hele reeks antwoorden gekomen. Van de vijftig mensen die op de oproep zijn afgekomen werd er een twintigtal geselecteerd, mensen met scherpe en relevante herinneringen. ‘Het gaat om mensen die in de film gefigureerd hebben, of die op de een of andere manier de filmploeg hebben ontmoet. Voor sommigen was dit het avontuur van hun leven. Er zijn er die minutieus alle materiële souvenirs hebben bewaard van die enkele dagen. Zo is er een vrouw die nog altijd het poesiealbum heeft waar Kirk Douglas iets voor haar in schreef. Een oude Poolse arbeider die toen in de film figureerde, heeft wel iets heel bijzonders bewaard. Voor die paar dagen werk, werd hij door de filmmakers vergoed. Op twee, drie dagen verdiende hij twee derde van wat hij toen maandelijks aan huishuur betaalde. Maar in de plaats van dat welgekomen geld goed te gebruiken, heeft hij die briefjes bewaard. Hij heeft ze mij getoond, er is niets uitgegeven. Hij heeft dat geld als souvenir bewaard. Toch een bewijs dat die opnames hart en ziel beroerd hebben van de mensen die het hebben meegemaakt’. Er zijn zo veel souvenirs en ontroerende getuigenissen dat ze onderwerp worden van een tentoonstelling die in de Slachthuizen van Mons zal plaatsvinden, samen met een tentoonstelling over de filmopnames zelf. ‘Het wordt een tentoonstelling voor een groot publiek over het buitengewone verhaal van een Hollywoodopname in de Borinage met video- opnames van die getuigen,’ legt Philipe Reynaert uit. Nadat ze al dat gevoelige materiaal hadden gevonden, werd er immers ook beslist om een documentaire van 26 minuten te maken over die getuigen. Philippe Reynaert regisseert hem samen met Henri de Gerlache.

We hebben de getuigen gefilmd op de plaatsen waar destijds hun ontmoeting plaatsvond met de filmploeg.

‘We hebben de – zoals we al dachten - inmiddels heel oude getuigen geïnterviewd. We hebben ze gefilmd op de plaatsen waar destijds hun ontmoeting plaatsvond met de filmploeg. Maar een van de meest ontroerende momenten was toen we afgelopen zomer voor hen op het plein van Grand-Hornu een speciale visie georganiseerd hebben. De grootte van het beeld kwam precies overeen met die van het scherm. In het donker leken de beelden in de lucht te zweven. Nu is het hier in de streek de gewoonte dat de mensen, als het mooi weer is, buiten op een stoel voor hun deur gaan zitten. Voor deze privé filmvertoning hebben we hen allemaal andere stoelen gegeven. Die verschillende stoelen vormden allemaal samen een symbool van verankering in de Borinage. Het was de bedoeling om de mensen, hun gezichten, hun uitdrukkingen te filmen. Om hun emoties te vatten terwijl ze naar de film aan het kijken waren als ze bijvoorbeeld zichzelf herkenden in een bepaalde scène. Om een goed resultaat te krijgen, hebben we de eerste 20 minuten van de film verschillende keren na elkaar getoond. Toen we tevreden waren met het resultaat, hebben we voorgesteld aan wie dat wilde, om de hele film uit te kijken. Maar dat waren oude mensen en het was al heel laat, dus dacht ik dat er niemand zou blijven. Toch is meer dan de helft tot een uur ’s nachts blijven zitten om de film helemaal te zien’, herinnert Philippe Reynaert zich, nog altijd ontroerd en met een glimlach om de lippen. De documentaire brengt acht getuigen en drie filmspecialisten samen. Voor de tentoonstelling werd er een beroep gedaan op vijftien getuigen. Ook niet te missen: om nog meer waarde te geven aan het werk dat in de restauratie van deze film werd gestopt, brengt Warner vanaf 11 februari 2015 een dvd-box uit met blu-ray en bonusmateriaal, samen met een boekje dat door de stichting Mons 2015 ondertekend is.

Inlichtingen

Tentoonstelling Hollywood aan de voet van de terril
Van 21 februari tot 17 mei 2015

Koelkast van de Oude Slachthuizen
Rue de la Trouille, 17
B-7000 Mons
www.abattoirs.mons.be